مشاغل سخت کدامند؟ شرایط بازنشستگی مشاغل خطرناک چگونه است؟
معاون وزیر کار می‌گوید هر سال حدود ۱۳ هزار حادثه ناشی از کار در ایران رخ می‌دهد. اما آیا احتمال این حوادث و کلا خطر کاری برای همه شغل‌ها یکی است؟ بعضی از شغل‌ها به خاطر محیط‌کاری یا مواد و وسایلی که کارگر با آن‌ها سروکار دارد، خطرناک‌تر هستند و استرس بیشتری دارند. همه این‌ها یعنی سلامت جسم و روان کارگر شاغل در این کارها در معرض خطر مداوم و هرروزه است. برای همین هم قانون شرایط ویژه‌ای را برای اضافه‌کاری و بازنشستگی این دسته از مشاغل درنظر گرفته است. درضمن سنوات مشاغل براساس دسته‌بندی 20 گانه گروه‌های سغلی هم فرق می‌کند. اگر شما هم می‌خواهید بدانید که آیا کارتان سخت و زیان‌آور حساب می‌شود و شامل قوانین مشاغل سخت و زیان آور می‌شوید یا نه در ادامه با ما همراه شوید.
منظور از مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
شغل سخت و زیان آور، به شغلی گفته می‌شود که در آن کارگر مجبور است با عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی خطرناک و مضر برای سلامتی کار کند. یعنی کار کردن مداوم و طولانی در محیط کاری می‌تواند باعث بیماری کارگر شود یا دست‌کم روی سلامتی او تاثیر منفی بگذارد. در چنین مشاغلی کارفرما باید تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی ویژه‌ای برای کارگر فراهم کند تا خطرات و عوارض کار سخت و زیان آور را کاهش بدهد.
انواع مشاغل سخت و زیان آور کدامند؟
شورای عالی کار کشور، مشاغل سخت و زیان آور را در دو گروه «الف» و «ب» دسته‌بندی کرده است:
- ماهیت مشاغل گروه الف سخت و زیان‌آور است؛ اما کارفرما می‌تواند و باید با استفاده از تمهیدات ایمنی/بهداشتی سختی و زیان آوری آن‌ها را کاهش بدهد یا از بین ببرد.
- مشاغل سخت و زیان‌آور گروه ب که با استفاده از تمهیدات ایمنی/بهداشتی هم همچنان خطرات و ریسک بسیار بالایی دارند. این مشاغل با همه تمهیدات کارفرما همچنان اثراث منفی و خطرات بالایی برای سلامی کارگر دارند.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
وزارت کار بر اساس تعاریف گفته شده، 110 شغل را به‌عنوان شغل سخت و زیان آور معرفی کرده است. به‌طور لیست مشاغل سخت و زیان آور شامل گروه‌های شغلی زیر می‌شود:
کار در معدن
کار در هر نوع معدنی چه تحت‌الارضی و سطح‌الارضی کار سخت و زیان و آور محسوب می‌شود. چون کارگر مجبور است برای ساعت‌های طولانی در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج مشغول باشد.
کار استخراج
کار استخراج یعنی هر گونه همکاری یا نظارتی که نیاز دارد کارگر در میله‌ها، راهرو‌ها و تونل‌های معدن مشغول فعالیت کند. مهم نیست وظیفه کار جدا کردن یا منفجر کردن مواد از سطح کار باشد یا حمل موادی که بر اثر انفجار ایجاد شده است. پس شغل تاسیسات آب و برق در داخل معدن هم شامل گروه شغل‌های سخت و زیان آور می‌شود.
کار در مخازن سربسته
کار در مخازن سربسته مثل حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها هم شغل سخت و زیان آور دسته‌بندی می‌شوند.
کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب
کار در کوره‌های ذوب اگر کارگر در معرض بخارات زیان آور و حرارت باشد یا مسئولیت تخلیه و حمل مواد مذاب از این کوره‌ها را داشته باشد هم در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد
کارگران شاغل در کارگاه‌ها
کار در انواع کارگاه‌های سالامبورسازی، دباغی، روده پاک‌کنی هم شغل سخت و زیان و آور است. همچنین اگر کارگری به‌طور مداوم در گندآبروها، جمع‌آوری/حمل/دفن زباله شهری مشغول به کار است هم شامل دسته‌بندی مشاغل سخت و زیان‌آور می‌شود.
کار در دامداری‌ها و مراکز پروش طیور
کارگرهای مسئول جمع‌آوری، انتقال و انبارکردن کود در این مشاغل باید جزو شاغلان کارهای سخت و سخت و زیان آور دسته بندی شوند.
کار در ارتفاع
کارگرانی که باید برای ساعت‌های طولانی در ارتفاع بیش از ۵ متر (فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها) از سطح زمین کار کنند هم شغل سخت و زیان آور انجام می‌دهند.
کار بر روی دکل‌های برق
کارگرانی که روی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار شصت و سه کیلوولت و بالاتر از آن کار می‌کنند هم مشمول فعالیت‌های سخت و زیان آور می‌شوند.
مشاغل مربوط به آسفالت خیابان‌ها
شغل‌هایی مثل پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی هم شغل سخت و زیان آور است.
جوشکاری
کار تمام کارگرانی که در مخازن مشغول جوشکاری هستند هم جزو مشاغل سخت و زیان آور شناخته می‌شود.
کار با مواد رادیو اکتیو
کار با مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتو‌های یون ساز و اشعه هم چون می‌تواند باعث ابتلا به بیماری شود هم، کارگر را در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌دهد.
کار در محل‌های پر فشار
شغل‌هایی مثل غواصی در عمق به علت وجود فشار محیطی بیش از حد شغل سخت و زیان آور هستند.
کار در محیط‌های پر سر و صدا
اگر سر و صدای محیط کار به حدی زیاد باشد که روی شنوایی کاگر اثر منفی بگذارد و حتی باعث کری او شود، باید کارش را جزو مشاغل سخت و زیان آور ثبت کنیم. البته اگر رعایت مقررات حفاظتی و ایمنی هم نتواند کمکی به کاهش خطرات این شغل بکند.
کار با مواد شیمیایی
سم پاشی مزارع، باغات و همچنین ضدعفونی کردن طویله ها، مرغداری‌ها یا مجاورت مستقیم با سموم و حشره‌کش‌ها هنگام تولید و ترکیب مواد سمی در این دسته از مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.
کار در محیط پرارتعاش
فعالیت کار با وسایلی که دارای ارتعاش هستند و سلامتی کارگران را به خطر می‌اندازند هم شغل سخت و زیان آور دسته‌بندی شده‌اند.
کار در محیط‌ها خاص
افراد شاغل در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها و افرادی که در مراکز روان درمانی مشغول به فعالیت هستند و با بیماران روانی در ارتباط هستند هم کار سخت و زیان آور انجام می‌دهند.
کار در برخی حوزه‌های پزشکی
برخی مشاغل مربوط به پزشکی هم در دسته مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند. مثل:
- هوشبری
- مامایی
- فوریت‌های پزشکی
- کارشناس علوم آزمایشگاهی
سایر مشاغل سخت و زیان آور
مشاغل زیر هم در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:
- خبرنگاری
- آتش‌نشانی
- حمل و نقل بار
- رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده ها
- رانندگان مسافربری درون شهری و برون شهری
درخواست بررسی مشاغل برای موضوع کارهای سخت و زیان آور
اگر کارگری در هیچ‌کدام از شغل‌های بالا مشغول به کار نبود، باز هم می‌تواند برای بررسی سخت و زیان آور بودن شغل خود درخواست بدهد. به‌طور کلی کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، وزارت کار و صندوق تامین اجتماعی می‌توانند برای تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل در هر کارگاه درخواست بدهند. تصمیم‌گیری درباره این موضوع هم پس از بازدید و بررسی شرایط کاری و همچنین سوابق شغلی و با تایید کمیته‌های استانی انجام می‌شود.
نحوه محاسبه ساعات کاری مشاغل سخت
مشاغل سخت و زیان آور، شرایط و ویژگی‌های خودشان را دارند. از آنجایی هم که معمولا تاثر جدی روی جسم و روان کارگر می‌گذارند، نحوه محاسبه ساعت‌های کاری در این شغل‌ها نسبت به دیگر مشاغل متفاوت است.
ساعت کار و اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور
ماده ۵۲ قوانین کار در کشور، ساعات کاری در مشاغل سخت را حداکثر ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تعیین کرده است. همچنین براساس ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری در این دسته از مشاغل ممنوع است.
شرایط مرخصی در مشاغل سخت
ماده 65 قانون کار می‌گوید مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور مشغول هستند 5 هفته است. استفاده از این مرخصی، بهتر است در دو نوبت و در پایان هر شش ماه کاری باشد. نکته مهم اینکه جمعه‌ها در این مرخصی‌ها محاسبه نمی‌شوند.
تعطیلات هفتگی و تعطیلات رسمی در کارهای سخت و زیان آور
بر اساس بند 1 ماده 12 آیین نامه اجرایی قانون بازنشستگی در کارهای سخت وزیان آور، تعطیلات هفتگی و تعطیلات رسمی باید به‌عنوان سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان آور محاسبه شوند.
فرمول محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت
کارفرما باید برای کارگران مشاغل سخت ۲۷% حق بیمه پرداخت کند. ۲۳% درصد از این مقدار حق بیمه برای حق بیمه مشاغل عادی و ۴% درصد حق‌بیمه اضافی هم برای انجام کارهای سخت است.
به‌طور کلی سازمان تامین اجتماعی یک فرمول مشخص برای محاسبه سابقه پرداخت حق‌بیمه دارد:
((سابقه کار سخت و زیان‌آور ضرب در یک و نیم) + سابقه کار عادی)
پرداخت فوق العاده سختی کار برای مشاغل سخت و زیان آور چگونه است؟
قانون کار برای کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور مزایایی پیش بینی کرده است. اگر کارگاه دارای طرح طبقه بندی مشاغل باشد باید فوق العاده سختی کار با توجه به ماهیت شغل یا محیط کار به کارگر پرداخت شود. برای اطلاع از نحوه محاسبه و پرداخت حقوق مشاغل زیان آور مطلب «اضافه کاری، مشاغل سخت و شب کاری چگونه محاسبه می‌شود؟» را بخوانید.
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت چگونه است؟
بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور نسبت به دیگر مشاغل متفاوت است. همچنین شرایط برای بازنشستگی برای زنان و مردان هم فرق می‌کند.
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت برای مردان
کارگران مرد در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:
- ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۳۵ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت برای زنان
زنان شاغل هم در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:
- ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۳۵ سال پرداخت حق‌بیمه بدون شرایط سنی
- ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
شرایط اشتغال زنان در مشاغل سخت
قانون اشتغال زنان و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال را در مشاغل خطرناک، ممنوع کرده است.
چگونه درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت بدهیم؟
به‌طور کلی هر کارگری می‌تواند با داشتن حداقل بیست سال متوالی و یا بیست و پنج سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور که در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تامین اجتماعی پرداخت کرده باشند بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی بدهد. این درخواست باید به ادارات کار و امور اجتماعی استان ها تحویل داده شود تا در کمیته‌های استانی ارائه شده و برای ان تصمیم‌گیری شود.
توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آوربه چه معناست؟
اگر روزها و بازه‌های زمانی زیر در فاصله اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور باشد، بخشی از سابقه فرد محسوب می‌شوند:
- تعطیلات هفتگی
- تعطیلات رسمی
- روزهای استفاده از مرخصی استحقاقی
- سه روز مرخصی برای ازدواج، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان
- ایام مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی: حقوق این روزها باید توسط کارفرما پرداخت شود. همچنین بیمه‌شده می‌تواند از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کند.
در چه شرایطی توالی کار در مشاغل سخت از بین نمی‌ورد؟
اگر در اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور کارگر مشمول شرایط زیر شود توالی خدمت او از بین نمی‌رود:
- ایام خدمت وظیفه سربازی، البته اگر بیمه‌شده حداکثر دو ماه پس پایان خدمت به کار خود یا دیگر مشاغل سخت مشغول شود
- ایام حالت تعلیق یا تعطیلی اجباری کار به دلیل شرایط قهریه طبیعی مانند: سیل، زلزله و آتش‌سوزی همچنین جنگ
- دوران توقیف بیمه‌شده البته اگر برای بیمه‌شده حکم محکومیت صادر نشود. همچنین اگر کارفرما توسط قانون تکلیف داشته باشد تا حقوق این دوران –توقیف- را به شخص پرداخت کند.
- ایام استفاده از بیمه بیکاری به شرطی که بیمه‌شده قبل از تمام شدن دوره یا بلافاصله بعد از آن به مشاغل سخت برگردد.
- ایام خدمت در جبهه
- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی
- ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری
- غیبت غیر موجه اگر طول غیبت بیشتر از ۳۶۵ روز در ۲۰ سال نشود. البته اگر این غیبت کاری باعث اخراج، انفصال موقت و دائم کارگر نشود.
- ایام بلاتکلیفی بیمه‌شده
ایامی که باعث از بین رفتن توالی کار در مشاغل سخت می‌شود
ایام زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت باشند توالی کار را از بین می‌برند و بیمه‌شده مشمول قانون تناوب در سابقه بیمه می‌شود:
- اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
- اشتغال در کارها و مشاغل عادی
- اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
- بیمه اختیاری
- بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
- استفاده از مرخصی بدون حقوق اگذ مدت مرخصی بیش از دو ماه باشد
- غیبت غیر موجه اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد یا بر اساس قوانین انضباطی استخدامی باعث اخراج، انفصال موقت و دائم کارگر شود.
استثنائات توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور
آیین‌نامه سال ۱۳۹۳ شرایط زیر را به‌عنوان استثناء توالی و تناوب کارهای سخت مشخص کرده است. به‌طور کلی اگر کارگر در طی ۲۰ سال سابقه خدمت حداکثر یک سال به هر عنوان در این کارها اشتغال نداشته باشد، توالی خدمت او محفوط می‌ماند. علت عدم اشتغال هم می‌تواند غیبت، بیماری، اخراج، ترک کار، کارکرد عادی، مشاغل آزاد، بیمه اختیاری و… باشد.
اهمیت بیمه حوادث انفرادی در مشاغل سخت
مشاغل سخت معمولا ریسک بالایی برای سلامت کارگر دارند. هرکدام از این شغل‌های ممکن است پر از حادثه باشند و باعث آسیب‌دیدگی و ازکارافتادگی موقت و حتی دایمی کارگر شوند. برای همین هم مهم است که تمامی شاغلین در این کارها حتما بیمه حوادث انفرادی داشته باشند.
