بیمه اتکایی چیست؟ انواع بیمه اتکایی ؛ شرایط و پوشش اتکایی
از اصول اولیه و مهم بیمه در کلیه رشتهها این است که ریسک بیمه شده تا جایی که ممکن است در سطح وسیعی پخش شود. پوشش اتکایی بیمه اتکایی به مفهوم توزیع جهانی ریسک است. این بیمه امکان پاسخگویی به خسارت هایی که در طول زمان اعتبار قرارداد به وقوع‌‌‌می پیوندد، را برای شرکت بیمه واگذارنده به وجود می‌آورد؛
تا شرکت بیمه بتواند ریسک‌های یکسان را برای سهام خود جمع آوری کند، ولی اگر مجموع این ریسک‌‌ها مازاد بر ظرفیت نگهداری تشخیص داده شود، وجود قرارداد اتکایی کمک میکند تا این شرکت تعادل مالی خود را حفظ کند؛ و به او اجازه‌‌‌می دهد تا سرویس بهتری به مشتریان خود ارائه کند، و خسارت‌های وارد شده را به موقع پرداخت نماید. بیمه‌گر اتکایی، بیمه‌گر واگذارنده را در مقابل زیانهای سنگین مالی که ممکن است با وقوع خسارت‌های بزرگ یا تعداد زیادی خسارت در ابعاد کوچک و متوسط که در یک زمان محدود وارد شوند، حمایت‌‌‌می کند. در حقیقت بیمه اتکایی عبارتست از:
«بیمه ی ریسکی که بیمه‌گر واگذارنده آن را بیمه کرده است.»
البته لازم است اشاره شود که از نظر حقوقی ارتباطی بین قرارداد بیمه ریسکی که بیمه گذار و بیمه‌گر منعقد‌‌‌می کنند با قرارداد بیمه ای که بیمه‌گر واگذارنده و بیمه‌گر اتکایی‌‌‌می بندند وجود ندارد و در واقع دو قرارداد جداگانه محسوب‌‌‌می شود.
به طور کلی قراردادهای اتکايی با قراردادهای ساير رشته‌‌های بيمه متفاوت است. طبق قوانین اکثر کشورها، شرکتهای «بیمه مستقیم» مجبور به عقد قراردادهای بیمه اتکایی هستند تا منافع مشتریان محفوظ بماند.
تعاریف و اصطلاحات
بيمه واگذارنده: شرکت بيمه مستقيم يا بیمه‌گر اولیه (اعم از داخلی يا خارجی) است كه در خصوص واگذاری بخشی از ريسک‌های خود با شرکت بيمه پذيرنده قرارداد اتكايی منعقد‌‌‌می نمايد.
بيمه پذيرنده (اتکایی): شرکت بيمه پذیرنده يا اتكايی (اعم از داخلی يا خارجی)، شرکتی است كه در ازاء دریافت حق بیمه معین، مجاز به قبول ريسک از شرکت بيمه واگذارنده‌‌‌می باشد.
بيمه‌گر اتکايی مجدد: شرکت بيمه پذیرنده (اتکايی) هم‌‌‌می تواند بيمه‌های اتکايی را که پذيرفته است، مجدداً به صورت اتکايی بيمه نمايد؛ که اين قرارداد را واگذاری مجدد می نامند، و شرکت بيمه اتکايی اولیه را واگذارنده و شرکت اتکايی که واگذارنده مجدد را پذيرفته است، بيمه‌گر اتکايی مجدد می نامند.
شرط Cut Through: طبق این شرط در صورت ناتوانی شرکت بیمه‌گر اولیه (عدم توانایی اجرای تعهدات تحت شرایط ویژه مانند ورشکستگی و …)، بیمه‌گر اتکایی خسارت را طبق شرایط مندرج در قرارداد بیمه اتکایی مستقیماً به بیمه‌گذار پرداخت می‌نماید.
مهمترین دلایل خريد پوشش اتكایی
- بالا بودن میزان سرمايه بيمه نامه
- بالا بودن میزان خطرات بيمه نامه (احتمال وقوع خسارت)
- سابقه بد خسارتی (تعدد/ شدت وقوع خسارت) – (اتومبيل/ هواپيما)
- افزايش ظرفيت بيمه نامه نويسی برای صدور بیمه نامه بیشتر
- حصول اطمينان خاطر برای صدور هرچه بیشتر بيمه نامه با سرمايه‌های بالاتر
- پراكنده كردن خطرات تأمين پوشش فاجعه
فواید بیمه اتکایی
- پراکنده کردن میزان تعهدات در مقابل خطرات
- افزایش توان شرکتهای بیمه در گسترش فعالیت خود
- توانایی پذیرش پوشش دادن انواع خطرات و معامله در حجم‌‌های مختلف مالی
- ثبات عمل در امر پذیرش خطرات
- امکان ارائه ی خدمات متنوع‌تر
- امکان سرمایه‌گذاری بیشتر در فعالیت‌‌های بیمه ای
- افزایش ظرفیت پذیرش ریسک و صدور بیمه نامه
- تنوع و بهبود سرمایه ریسک
- پوشش حوادث فاجعه آمیز
- ابزاری برای مدیریت ریسک
- انتقال و کسب تخصص در صنعت بیمه
مهمترین جنبه‌های حقوقی بيمه اتكایی
- استقلال قرارداد بيمه مستقيم از قرارداد بيمه اتكايی
- محدوديت تعهدات بيمه‌گر اتكایی، نسبت به بيمه گر مستقيم
- عدم مراجعه بيمه گذار به بيمه گر اتكايی
- شرط Cut Through در صورت عدم توانايی مالی بيمه گر مستقيم
بیمه اتکایی از جنبه‌های اقتصادی، فنی و بین المللی دارای اهمیت می‌باشد:
- اقتصادی: بیمه اتکایی ابزاری در راستای توسعه بیمه و پذیرش تعهدات سنگین توسط بیمه‌گر اولیه می‌باشد و از شرکتهای بیمه تازه تأسیس حمایت می‌نماید.
- فنی: میزان سهم بیمه‌گر اولیه از یک ریسک (معمولاً ریسک‌های بزرگ) را با میزان توان نگهداری از آن ریسک از لحاظ فنی و مالی تعیین می‌کنند، و مازاد بر آن را به شرکتهای بیمه اتکایی و یا شرکتهای بیمه که توانایی مطابقت بین شرایط قراردادهای مختلف را دارند، واگذار می‌نمایند.
- بین المللی: بیمه اتکایی باعث ایجاد مبادلات پولی بین کشورها و ایجاد درآمد ارزی و افزایش سرمایه گذاری می‌گردد.
انواع بیمه اتکایی
- بیمه‌ی اتکایی اختیاری
- بیمه اتکایی اجباری یا قراردادی
- قرارداد اتکایی نسبی
- قرارداد اتكايی غيرنسبی یا مازاد خسارت
بيمه اتکایى اختيارى
اين نوع بیمه نامه اتکایی از قديمی‌ترين اشکال قرارداد اتکایى است که هنوز در تمام رشتهها به ويژه در شرایط زير متداول است:
- زمانى‌که ظرفيت قراردادهاى اتوماتيک تکميل شده است.
- ريسک از قراردادهاى اتکایى اجبارى استثناء شده باشد.
- بيمه‌گر اتکایى ترجيح دهد که ريسک‌های سنگين و بزرگ را جزو قراردادهاى اتکایى موجود به حساب نياورد.
- بيمه‌گر در بعضى رشتهها که تعداد بيمه نامه‌‌‌ها اندک است، ترجيحاً پوشش اتوماتيک تهيه نمى‌کند.
در بيمه اتکایى اختياری، به صورت موردی و برحسب نیاز تصميم گيرى مى‌شود و اقدام به واگذاری اختیاری می‌نمایند؛ به همين دليل اين نوع اتکایى براى بيمه‌گر واگذارنده پر هزينه است. بيمه‌گر واگذارنده بايد اطلاعات کافى از ريسک پيشنهادى خود را به بيمه‌گر اتکایى ارائه کند تا وی با آگاهى کامل از شرایط، ريسک را قبول يا رد نماید. این واگذاری در رشته‌‌های انرژی و کشتی، هواپیما و حمل کالا به صورت کلی و بقیه رشتهها برحسب درخواست انجام می‌گیرد.
مزيت‌‌های بيمه اتکایى اختيارى
از ديد بيمه‌گر اتکایی، قراردادهاى اختيارى مزيت‌هایى به شرح زير دارند:
- حق انتخاب ريسک و امکان بررسى و قبول پيشنهادهایی که با خط مشى و تخصص بیمه‌گر سازگارتر و مطلوب‌تر باشد، و رد کردن بقيه پیشنهادها.
- امکان بهبود شرايط مورد ريسک به منظور کاهش احتمال وقوع خسارت‌‌ها از راه انتقال تجربيات به دست آمده؛ بيمه‌گر واگذارنده مى‌تواند از شرکت اتکایی درخواست کند که در زمينه اقدام‌های نامطلوب به او هشدار دهد.
- امکان دريافت حق بيمه متناسب با ريسک بيمه شده.
- امکان محاسبه ميزان دقيق تعهد در هر ريسک و جلوگيرى از تجمع خطر.
- اطلاع از نحوه انتخاب و صدور بيمه نامه شرکت واگذارنده.
- امکان افزايش ظرفيت صدور شرکت واگذارنده بدون ايجاد تغيير در قراردادهاى اتوماتيک که قبلاً منعقد شده.
- یافتن بازارى براى واگذارى ريسک‌هایى که قبلاً تصور‌‌‌می شد مطلوب بازارهاى اتکایى نيستند.
معايب بيمه اتکایى اختياری
بيمه اتکایى اختيارى معايبى هم دارد که به‌دليل آنها بيمه‌گر واگذارنده تا حد امکان سعى مى‌کند واگذارى خود را در اين زمينه به حداقل ممکن کاهش دهد:
- تأخير در صدور بيمه نامه (به دليل يافتن بازار اتکایی) که بيمه‌گر و بيمه‌گذار را دچار مشکل مى‌کند.
- هزينه‌‌های ادارى زياد
- کاهش اختيار و آزادى عمل بيمه‌گر واگذارنده. بيمه‌گر اتکایى شرطى در قرارداد در نظر‌‌‌می گیرد که مطابق آن ميزان و نحوه پرداخت خسارت بايد با مشارکت و موافقت او باشد.
- هرگونه تغييرى در بيمه نامه بايد با اطلاع و موافقت بيمه‌گر اتکایى صورت پذيرد.
- ایجاد تنش و شرایط رقابتی ناسالم در صورت واگذاری اتکایی اختیاری به شرکت رقیب.
- مواجه شدن با مشکل تفسيرهاى متفاوت، درمورد مفاهيم به‌کار رفته در قراردادها در بعضى رشتهها مانند حمل و نقل دريایی.
- افزايش هزينه‌‌های بيمه‌گر واگذارنده به دليل مشکلات ناشى از پيداکردن بازار و گذر زمان در برخى موارد.
اشاره به اين نکته ضرورى است که بیمه اتکایى اختيارى به صورت نسبى صورت مى‌گيرد. يعنى بيمه‌گر اتکایى درصدى به نسبت سرمايه از بيمه نامه را مى‌پذيرد و به همان نسبت، حق بيمه ی بيمه نامه را دريافت مى‌کند. اتکایى مازاد خسارت در اين مورد در حال حاضر استثناء است.
مدیریت ریسک
بيمه اتکایى اجبارى يا قراردادى
در پوشش اتکایی اجباری، بیمه گر واگذارنده موظف مى‌شود که مبلغ معینی از اتکایى رشته هاى خاصى را به بيمه گر اتکایى پيشنهاد کند و در مقابل بيمه گر اتکایى ملزم به پذیرش آن است. اگر مبنای رابطه بین بيمه‌گر واگذارنده و بيمه گر اتکایى، سرمايه بيمه شده باشد، به آن قرارداد اتکایى نسبی مى‌گويند و اگر بر مبنای خسارت استوار باشد به آن قرارداد اتکایى مازاد خسارت گفته مى‌شود.
در قرارداد اتکایى اجبارى، بيمه گر اتکایى ملزم به پذیرش هر آنچه بيمه گر واگذارنده در چارچوب مفاد قرارداد پيشنهاد مى‌کند، می باشد. به عبارت ديگر، بيمه گر واگذارنده در صدور بیمه نامه مختار است و مى‌تواند بيمه نامه را به انتخاب خود با نرخ دلخواه صادر کند و خسارت هاى مربوط را نيز بپردازد. بيمه گر اتکایى غیر از موارد استثناء از قبيل قصور و کلاهبردارى واگذارنده، نمى‌تواند هيچ گونه دخالتى در عمليات صدور بیمه نامه توسط واگذارنده داشته باشد.
بیمه های اتکایی اجباری به دو نوع نسبی و مازاد خسارت (غیر نسبی) تقسیم می شود که هر یک از آنها نیز به شاخه های متفاوتی تقسیم می شوند؛ این بیمه نامه ها عبارتند از:
-
قرارداد اتکایى نسبى
در این نوع از قراردادهاى اتکایى، مبلغ بيمه شده، حق بيمه و خسارت به نسبت درصدى که از قبل مشخص شده بين بيمه گر واگذارنده و بيمه گر اتکایى تقسيم مى‌شود. در قراردادهاى نسبی، سيستم هاى مختلف به شرح زير وجود دارد که نحوه عمل آنها به هدف هاى مورد نظر وابسته است:
1) قرارداد اتکایى نسبی مشارکتی
در قرارداد اتکایى نسبی مشارکتی، بیمه گر واگذارنده نسبتى از تمام بيمه نامه هاى صادره در رشته خاصى را خود نگه مى‌دارد، و نسبت باقی مانده را تا مبلغ معين به بيمه گر اتکایى واگذار مى‌نماید.
2) قرارداد اتکایى نسبی مازاد سرمايه
در اين قرارداد، بیمه گر واگذارنده آن بخش از عمليات بيمه اى خود را که نمى‌تواند يا نمى‌خواهد به حساب خود نگه دارد، به بیمه گر اتکایی واگذار مى‌کند. در قرارداد اتکایى مازاد سرمايه، بیمه گر واگذارنده مکلف است مبلغ معين طبق جدول ظرفيت ها (که به قرارداد الحاق شده و جزءِ آن به شمار مى‌آيد) را به حساب خود نگه دارد. همچنين بیمه گر واگذارنده متعهد مى‌شود که سهم ثابتى از عمليات خود را که در شرايط خصوصى مشخص شده، به بيمه گر اتکایى واگذار نماید و بيمه گر اتکایى ملزم به پذیرش آن است.
3) پوشش اتکایی اختيارى / اجبارى
در اين سيستم بيمه گر واگذارنده الزامی ندارد که به طور اتوماتيک پس از کسر سهم نگهدارى، بقيه پرتفوى خود را به پرکردن ظرفيت قراردادهاى اتکایى مازاد سرمايه اختصاص دهد. در اين نوع قرارداد بيمه گر واگذارنده خود تصميم مى‌گيرد که کدام ريسک را تا چه ميزانى به بيمه گر اتکایى واگذار کند. تصميم گیرى در امور واگذارى يا عدم واگذاری، به عهده بيمه گر واگذارنده است و در مقابل بيمه گر اتکایى متعهد است که آن را حداکثر به ميزان ظرفيت قرارداد و لاين هاى مشخص شده بپذيرد و در حقيقت اين قرارداد براى واگذارنده اختيارى و براى بيمه گر اتکایى اجبارى است. اين نوع پوشش خارج از چارچوب مستقيم واگذارى بر اساس مازاد سرمايه است.
4) پوشش اتکایی باز
اين قرارداد نوعى از قراردادهاى اتکایى اختيارى / اجبارى است. نوعی پوشش اتکایى باز است که در آن بدون در نظر گرفتن ظرفيت ثابت، بيمه‌گر واگذارنده اختيار واگذارى يا عدم واگذارى دارد و در صورت پيشنهاد وی، بيمه گر اتکایى ملزم است که آن را تا مبلغ معينى بدون توجه به سرمايه بيمه شده و تعداد لاين بپذيرد. ميزان سهم نگهدارى واگذارنده نيز مى‌تواند متغير باشد. لازم به توضيح است که به طور کلى قراردادهاى اتکایى اختيارى / اجبارى که پوشش اتکایى باز نيز از انواع آن است، در بعضى رشته هاى بيمه مانند باربرى متداول است و محدوديت حق انتخاب ريسک نيز زياد مصداق پيدا نمى‌کند.
5) پوشش اتکایی نيمه اتوماتيک
در اين نوع پوشش اتکایی ، بيمه گر واگذارنده به صورت اختياری ريسک را پيشنهاد مى‌کند. اگر بيمه گر اتکایى آن را بپذيرد، واگذارنده آن ريسک را جزو پرتفوى قرارداد اتکایى محسوب می کند، در غير اين صورت جزو قرارداد به شمار نمی آید. مزیتی که بيمه گر اتکایى در اين نوع قرارداد دارد اين است که مى‌تواند قرارداد را تجزيه و تحليل و در مورد شرايط و نرخ بيمه به بيمه گر واگذارنده کمک کند. واگذارنده نيز کارمزد بهترى در مقايسه با ديگر قراردادهاى اتکایى دريافت مى‌کند و مى‌تواند سپرده نگه دارد. در عين‌حال کار کمترى نيز در مقايسه با قراردادهاى اختيارى متحمل مى‌شود.
6) پوشش اتکایی اجبارى / اختيارى
اين نوع پوشش اتکایى نقطه مقابل قراردادهاى اتکایى اختياری / اجبارى است. در اين مورد، واگذارنده ملزم به واگذارى است، اما بيمه گر اتکایى اجباری در قبول آن ندارد.
7) پوشش اتکایی مختلط مشارکت و مازاد سرمايه
طبق شرایط این پوشش بیمه، هنگامی که قرارداد اتکایى مشارکت به تنهایی توانایی در بر گرفتن تمام پرتفوى شرکت را نداشته باشد، از پوشش مازاد سرمايه براى تکميل برنامه اتکایى استفاده مى‌شود. در اين سيستم ظرفيت قرارداد مشارکت به کيفيت ريسک وابسته است که مى‌تواند رقم ثابت يا رقم متغير باشد. بيمه گر واگذارنده مى‌تواند درصد ثابتى از ظرفيت قرارداد مشارکت را به حساب خود نگه دارد (ظرفيت قرارداد، تعدادى لاين است که هر لاين برابر حداکثر ظرفيت قرارداد مشارکت است). در واقع بیمه گر واگذارنده، درصدى از ظرفيت قرارداد مشارکت را به حساب خود نگه مى‌دارد و بقيه قرارداد مشارکت و مازاد سرمايه را به بيمه پذیرنده ی اتکایى واگذار مى‌کند.
-
قرارداد اتكايی غيرنسبی یا مازاد خسارت
همانطور که گفته شد، در این نوع از بیمه اتکایی مسئوليت بيمه‌گر واگذارنده و بيمه‌گر اتکایى بر اساس خسارت تعيين مى‌شود؛ و این مشخصه اصلی قراردادهاى مازاد خسارت است. برخلاف قراردادهاى نسبى که تعهدات طرفين بر اساس سرمايه استوار است، حق بيمه اى که بيمه‌گر اتکایى براى اجرای تعهدات خود دريافت مى‌کند درصدى از مجموع حق بيمه هاى پرتفوى (مجموع سهام) واگذارنده در رشته خاص يا مجموعه فعاليت هاى او است، در صورتى که در قراردادهاى اتکایى نسبى ميزان حق بيمه سهم بيمه‌گر اتکایى با توجه به سرمايه بيمه شده تعيين مى‌گردد.
در این بخش انواع پوشش هاى اتکایى مازاد خسارت را به اختصار شرح می دهیم:
1) پوشش اتکایی مازاد خسارت براى هر ريسک (WXL)
این نوع پوشش اتکایی، با هدف حمایت از بیمه گر واگذارنده در مواردی که توانایی جبران مازاد مبلغ خسارت در هر ريسک (خطر بيمه شده) را ندارد، ایجاد شده است.
2) پوشش اتکایی مازاد خسارت براى حوادث فاجعه آميز (loss-XL)
اين نوع پوشش اتکایی ، با هدف حمایت از بیمه گر واگذارنده در مقابل خسارت هاى بزرگى که از يک حادثه فاجعه آمیز ناشى مى‌شود، به وجود آمده است (خسارت هاى اتفاقى و فاجعه آميز مانند سيل، زلزله، طوفان، تگرگ، آتش‌سوزى هاى مهيب و نظاير آن).
3) پوشش اتکایی مازاد خسارت در مدت معين
اين نوع پوشش اتکایی ، با هدف حمایت از بیمه گر واگذارنده در مقابل نتايج نامطلوب فنى فعاليت هاى شرکت در يک رشته و در مدت زمان معين که بر اثر افزايش تعداد و ميزان خسارت های رخ داده، به وجود آمده است. پوشش اتکایى مازاد خسارت در مدت معين، براى بيمه‌گران اتکایى بسيار تعهدآور است و هزینه های بالایی را در بر دارد، به همین دلیل به ندرت مورد استفاده قرار مى‌گيرد.
فسخ قرارداد اتکایی
فسخ قرارداد اتکایی به دلایل مختلفی مانند موارد زیر صورت می‌گیرد:
- نتیجه قرارداد و میزان خسارت وارده
- نبود سود دهی و ورشکستگی
- تصویب قوانین نظارتی جدید از قبیل وضع قوانین نظارت و کنترل ارز که پرداخت و خروج هرگونه ارزی را برای حق بیمه اتکایی و تسویه حساب ها غیر ممکن می سازد.
- تمایل یکی از طرفین قرارداد بیمه اتکایی و یا هر دو طرف برای فسخ قرارداد
در موارد زیر قرارداد بیمه اتکایی از سوی طرفین می‌تواند فسخ فوری شود:
- درصورتی که تغییری در مالکیت، وضعیت مالی و یا مدیریت هر یک از طرفین رخ دهد.
- درصورتی‌که تغییر در قانون و مقررات و یا شرایط موجب شود که هر یک از طرفین قرارداد نتوانند به تعهدات خود عمل کنند.
- در صورتی که شروع جنگ بر تعهدات هر یک از طرفین اثر بگذارد.
انتظارات شرکت بیمه مستقیم از بیمه گر اتکایی:
- کنترل و مدیریت ریسک های بزرگ در جهت افزایش توانایی شرکت در این زمینه.
- ایجاد ثبات در نتایج عملیات فنی واگذارنده.
- حمایت از مؤسسه واگذارنده در مقابل خسارت های کلی یا خسارت های سنگین که افزون بر توان مالی شرکت است.
- توزیع جغرافیایی ریسک های بیمه شده در مقابل خطرهای فاجعه آمیز به مطلوب ترین حالت ممکن.
- راهی برای ورود و خروج از بازارهای بین المللی داشته باشد.
- دریافت کمک و تسهیلات فنی و اداری برای بهبود روش‌ها و سیستم‌ها نظیر کامپیوتر و مشکلات خاص فنی و مدیریتی.
در نتیجه برنامه یاد شده، ظرفیت صدور شرکتهای بیمه و کل بازار بیمه ملی افزایش می‌یابد. البته این‌که بیمه اتکایی تنها راه‌حل افزایش ظرفیت صدور شرکتهای بیمه و کل بازار نیست، غیر قابل انکار است. اما از طریق افزایش ذخایر و توانایی های فنی شرکت بیمه می‌توان ظرفیت صدور را بالا برد.
با سلام و تشکر از شما.
میخواستم از کارشناسان محترم بپرسم با توجه به تحریمها و خروج آمریکا از برجام تاثیر این مسئله را بر روی بیمه های اتکائی در سطح ملی و بین المللی توضیح بدهند.
سپاسگزارم
با سلام و وقت بخیر.
در سایت پژوهشکده بیمه، مقاله ای با عنوان بررسی آثار تحریم بر صنعت بیمه کشور وجود داره که میتونید با مطالعه اون به پاسخ سوالتون برسید